DI KAMI ANG DAHILAN NG BAHA
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Humihihip ang malakas na hangin, kasabay ng pagbuhos ng ulan. Magtatanghaling tapat na noon. Akala ng marami, ang bagyong iyon ay tulad ng nakaraan. Karaniwan lamang, at sanay na sila sa taun-taong pag-ulan, pagbagyo at pagbaha. Ngunit sa pagkakataong ito'y hindi.
Mga bahay sa kalunsuran ay naglubugan. Ang ilang oras na pagbaha ay tila pinagsamang anim na buwan ng pag-ulan. Lumubog sa tubig ang kanilang mga bahay. Hindi lamang hanggang tuhod, kundi abot hanggang bubong. Sadyang nakabibigla ito para sa maraming mga maralita ng lungsod.
Ilang oras ng paglubog sa tubig ay humupa rin ito agad, ngunit nag-iwan ng matinding bakas sa mga nangaroon. Lumubog sa baha ang mga naiwang papeles at mga kagamitan. Sa paghupa ng tubig ay pulos putik ang buong bahsay.
Ang mga maralita ang agad na sinisi ng pamahalaan. Sila daw ang dahilan ng naganap na pagbaha kaya nararapat lang silang tanggalin sa mga mapapanganib na lugar. Kaya dagling nag-atas ang pamahalaan na agarang tanggalin sa mga estero at mga danger zones ang mga iskwater.
"Bakit ba kami ang agad sinisisi sa mga pagbahang iyan? Nakagagalit na dahil sa paratang na iyan ay bigla kaming idedemolis! Hindi kami ang dahilan ng mga pagbaha!" mariing sabi ni Mang Pedro, isa sa mga matatanda na sa komunidad na iyon sa tabing ilog.
Sa pulong na naganap kinagabihan, nagkaisa ang mga maralita na ipagtanggol ang kanilang karapatan sa paninirahan. Nagkaisa silang dapat idaan sa tamang proseso at pag-uusap ang anumang balakin ng pamahalaan sa kanila. Hindi ang basta sila idemolis. Hindi ang basta sila itapon sa malalayong relokasyon na sadyang malayo sa kanilang pinagkukunan ng ikabubuhay.
"Tanggap namin na mapanganib ang lugar malapit sa ilog, ngunit tumira kami dito noon at nagtirik ng bahay dahil malapit ito sa aming trabaho. At ngayon ay bigla-bigla kaming aalisin at ilalayo sa aming pinagtatrabahuhan. Itatapon doon sa malayong probinsya, sa liblib na lugar sa Calauan." Galit ang tinig ni Aling Elena, isang matandang babaeng tila nasa pitumpu na ang gulang.
Sambit naman ni Aling Teresa, "Paano naman ang pag-aaral ng mga bata? Malayo pa ang Marso at tiyak na apektado sila pag natuloy ang bantang demolisyon. Kawawa naman sila."
Dumating si Estong, isang lider-maralita doon sa kabilang kalsada. Mataas ang lugar nila kaya di sila abot ng pagbaha. Mataman siyang nakinig sa pagpupulong. Maya-maya'y nagsalita siya. Anya, "Bakit hindi sisihin ng gobyerno ang kanyang sarili, imbes na ang mga maralita? Hindi ba't kaya nangyari ang ganyan ay dahil sa kanilang kainutilan pagdating sa ganitong mga kalamidad? Hindi sila handa. Para bang walang programa ang gobyerno pagdating sa ganitong mga sakuna. Mga wala silang silbi."
Dagdag pa ni Estong, "Dapat idaan sa tamang proseso kung sakaling aalisin kayo rito. Hindi maaaring bara-bara na lang sila. Pero dapat muna nating iorganisa ang ating mga sarili. Sa pagpupulong na ito, itayo natin ang isang samahan laban sa demolisyon at para sa ating karapatan sa paninirahan."
"Okey kami diyan!" sambit ng mga kasama sa pulong.
"Teka muna," sabad ni Erning. "Dapat munang maging malinaw sa atin kung ano ang layunin ng samahan. Dapat natin itong pag-usapan at isulat para nagkakaisa tayo ng sinasabi at pinaninindigan."
Ani Estong, "Tama si Erning. Kaya tayo narito ay dapat maging malinaw sa ating lahat ang ating layunin at magkaroon tayo ng mga opisyales na siyang mangangasiwa sa samahan at direktang makikipag-usap sa mga kinauukulan. Ngunit bago iyon, may sinasabi si kasamang Boyet hinggil sa ating mga karapatan sa paninirahan. Mungkahi ko, tutal nandito naman siya, ay talakayin muna ni Boyet ang ating mga karapatan sa paninirahan."
"O, paano Boyet, handa ka na ba?" tanong ng lider na si Mang Pedro
"Handa na po, ayusin lang po natin ang pisara upang ako'y makapagsulat," ani Boyet.
"O, siya, simulan na natin. Mga kaibigan, magsitahimik po lamang at pakinggan natin si Boyet sa pagtalakay niya ng ating karapatan sa paninirahan."
"Magandang umaga sa inyong lahat," bati ni Boyet sa mga nangaroon. "Bawat isa sa atin ay ipinanganak ng may dangal at pantay-pantay. At ang tatlo sa pangunahin nating karapatan bilang tao ay ang karapatan sa paninirahan, pananamit at pagkain. Kahit sa panahong sinauna, ang mga karapatang ito ay alam ng ating mga ninuno. Tanggalin mo sa atin ang isa man sa mga ito, at para ka nang basura at hindi itinuturing na tao. Dahil sa pagkilalang ito mula pa noong unang panahon hanggang ngayon, iniukit ang mga karapatang ito sa iba't ibang mga Pandaigdigang Kasunduan, tulad ng Universal Declaration of Human Rights (UDHR) at International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) na pawang pinangunahan ng mga bansang kasapi ng United Nations (UN). May mga katanungan po ba?"
Nagtaas ng kamay si Estong at nagtalumpati. "Napakahalaga para sa bawat tao o bawat pamilya na magkaroon ng sapat na paninirahan. Paninirahang hindi siya maiirita, kundi tahanang siya o sila'y masaya. Ngunit sa maralita, lalo na sa mga lugar ng iskwater, maraming demolisyon ang nagaganap; maraming maralita ang nawawalan ng tahanan. Ngunit kasalanan ba ng mga maralita na tumira sila sa barung-barong, gayong dahil sa kahirapan ay yaon lamang ang kanilang kaya?"
Nagtaas din ng kamay si Ruben at nagsalita, "Alam nyo, mga kasama, marami sa maralitang dinemolis at dinala sa relokasyon ang hindi naman talaga nabibigyan ng sapat na pabahay, ayon sa negosasyon sa kanila bago sila idemolis, bagamat marami talaga sa kanila ang sapilitang tinanggalan ng bahay, tulad ng nangyayari sa atin. Bahala na ang maralita sa erya ng relokasyon pagdating sa pabahay. Ang matindi pa ay ang pagiging negosyo ng pabahay, imbes na serbisyo. Aba, aba, kawawa naman tayo niyan. Patunay dito ang tinatawag na escalating scheme of payment na kasunduan para sa pabahay, na hindi naman kaya ng mga maralita. Ngunit ano ba ang batayan natin para masabi nating sapat na ang pabahay?
Nagpatuloy si Boyet sa pagsagot sa ibinatong tanong. "May pito pong sangkap para sa sapat na pabahay. May batayan para sa maayos at sapat na pabahay na binabanggit sa dokumento mismo ng UN Committee on ESCR. Ito'y nakasaad mismo sa General Comment No. 4 (1991) at General Comment No. 7 (1997) ng nasabing komite. Tinalakay din ito sa Fact Sheet 21 na may pamagat na "The Human Right to Adequate Housing" bilang bahagi ng World Campaign for Human Rights. Sige, mga kasama, isusulat ko muna ito isa-isa sa pisara."
"Unahin muna natin ang General Comment number 4 na tumatalakay sa pitong sangkap upang tiyakin ang karapatan sa sapat na pabahay. Una, ang ligal na seguridad sa paninirahan o legal security of tenure. Isa itong legal na anyo ng proteksyon na magtitiyak sa paninirahan ng mamamayan sa kanilang tahanan at komunidad; ikalawa, may makukunang serbisyo, materyales at imprastraktura (availability of services, materials and infrastructure). Ibig sabihin, madaling maabot ang likas-yaman, ligtas na inuming tubig, gas sa pagluluto, kuryente, sanitasyon at labahan, tinggalan ng pagkain, tapunan ng dumi at mga serbisyong agarang kailangan. Ikatlo po ay ang abot-kayang paninirahan (affordable housing). Hindi dapat magamit sa gastusin sa pagpapagawa at pagpapayos ng bahay ang salaping nakalaan na para sa pagkain, edukasyon at pananamit. Ikaapat, ang bahay ay dapat matitirahan (habitable housing). Sa madaling salita, ang bahay ay may sapat na espasyo, maluwag para sa titira, may bentilasyon, at yari sa matitibay na materyales na magtitiyak na ang mga titira sa bahay na iyon ay madedepensahan laban sa lamig, init, hamog, ulan, hangin, o anumang banta sa kalusugan, mapanganib na istruktura at sakit. Ikalima, kayang puntahang pabahay (accessible housing), madaling puntahan ang lugar at unahin sa mga proyektong pabahay ang mga biktima ng kalamidad, mga may kapansanan, at iba pa. Ikaanim, lokasyon. Ang pabahay ay dapat malapit sa lugar ng trabaho at mga serbisyong panlipunan tulad ng eskwelahan, palengke, ospital, libangan, libingan, at iba pa. At ikapito, sapat na pangkulturang pabahay (culturally adequate housing), ang disenyo ng pabahay ay dapat na may paggalang sa identidad o kultura ng mga naninirahan, halimbawa'y tribung lumad, muslim o kristyano."
"Aba'y maganda pala't nalaman natin ang mga iyan, mga kasama," ayon kay Erning. "Pero usapin na iyan kung nakamit na natin ang pabahay, kung may ibibigay sa atin. Ngunit sa ngayon, naghahanda tayo sa isang labanan kung saan maaaring dahasin tayo at idemolis ang ating mga tirahan. Hindi tayo papayag na basta na lamang mademolis. Di ba, mga kasama?"
"Tama si Erning," sabi naman ng may di gaanong katangkarang si Berong. "Alam man natin ang ating mga karapatan, ngunit dapat alamin din natin kung paano ba natin dedepensahan ang ating tahanang nais agawin sa atin. Hindi tayo basta dapat mapaalis sa lugar na ito at itapon na lamang na parang daga kung saan mang lupalop nila gusto. Hindi tayo dapat basta pumayag na lang sa anumang gusto nila."
Nagpatuloy si Boyet. "May isinasaad din sa dokumento hinggil naman sa pwersahang pagpaaalis sa inyo. Ayon sa Seksyon 10 ng General Comment No. 7, hingil sa forced eviction: "Ang mga kababaihan, kabataan, matatanda, lumad, at iba pang indibidwal o grupo ay nagdurusa sa mga gawaing pwersahang ebiksyon. Pangunahing tinatamaan ang kababaihan sa lahat ng grupo at nakakaranas sila ng iba't ibang uri ng diskriminasyon, at sila'y bulnerable sa karahasan at abusong sekswal kung sila'y nawawalan ng tahanan."
(DI PA TAPOS, ITUTULOY...)
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Humihihip ang malakas na hangin, kasabay ng pagbuhos ng ulan. Magtatanghaling tapat na noon. Akala ng marami, ang bagyong iyon ay tulad ng nakaraan. Karaniwan lamang, at sanay na sila sa taun-taong pag-ulan, pagbagyo at pagbaha. Ngunit sa pagkakataong ito'y hindi.
Mga bahay sa kalunsuran ay naglubugan. Ang ilang oras na pagbaha ay tila pinagsamang anim na buwan ng pag-ulan. Lumubog sa tubig ang kanilang mga bahay. Hindi lamang hanggang tuhod, kundi abot hanggang bubong. Sadyang nakabibigla ito para sa maraming mga maralita ng lungsod.
Ilang oras ng paglubog sa tubig ay humupa rin ito agad, ngunit nag-iwan ng matinding bakas sa mga nangaroon. Lumubog sa baha ang mga naiwang papeles at mga kagamitan. Sa paghupa ng tubig ay pulos putik ang buong bahsay.
Ang mga maralita ang agad na sinisi ng pamahalaan. Sila daw ang dahilan ng naganap na pagbaha kaya nararapat lang silang tanggalin sa mga mapapanganib na lugar. Kaya dagling nag-atas ang pamahalaan na agarang tanggalin sa mga estero at mga danger zones ang mga iskwater.
"Bakit ba kami ang agad sinisisi sa mga pagbahang iyan? Nakagagalit na dahil sa paratang na iyan ay bigla kaming idedemolis! Hindi kami ang dahilan ng mga pagbaha!" mariing sabi ni Mang Pedro, isa sa mga matatanda na sa komunidad na iyon sa tabing ilog.
Sa pulong na naganap kinagabihan, nagkaisa ang mga maralita na ipagtanggol ang kanilang karapatan sa paninirahan. Nagkaisa silang dapat idaan sa tamang proseso at pag-uusap ang anumang balakin ng pamahalaan sa kanila. Hindi ang basta sila idemolis. Hindi ang basta sila itapon sa malalayong relokasyon na sadyang malayo sa kanilang pinagkukunan ng ikabubuhay.
"Tanggap namin na mapanganib ang lugar malapit sa ilog, ngunit tumira kami dito noon at nagtirik ng bahay dahil malapit ito sa aming trabaho. At ngayon ay bigla-bigla kaming aalisin at ilalayo sa aming pinagtatrabahuhan. Itatapon doon sa malayong probinsya, sa liblib na lugar sa Calauan." Galit ang tinig ni Aling Elena, isang matandang babaeng tila nasa pitumpu na ang gulang.
Sambit naman ni Aling Teresa, "Paano naman ang pag-aaral ng mga bata? Malayo pa ang Marso at tiyak na apektado sila pag natuloy ang bantang demolisyon. Kawawa naman sila."
Dumating si Estong, isang lider-maralita doon sa kabilang kalsada. Mataas ang lugar nila kaya di sila abot ng pagbaha. Mataman siyang nakinig sa pagpupulong. Maya-maya'y nagsalita siya. Anya, "Bakit hindi sisihin ng gobyerno ang kanyang sarili, imbes na ang mga maralita? Hindi ba't kaya nangyari ang ganyan ay dahil sa kanilang kainutilan pagdating sa ganitong mga kalamidad? Hindi sila handa. Para bang walang programa ang gobyerno pagdating sa ganitong mga sakuna. Mga wala silang silbi."
Dagdag pa ni Estong, "Dapat idaan sa tamang proseso kung sakaling aalisin kayo rito. Hindi maaaring bara-bara na lang sila. Pero dapat muna nating iorganisa ang ating mga sarili. Sa pagpupulong na ito, itayo natin ang isang samahan laban sa demolisyon at para sa ating karapatan sa paninirahan."
"Okey kami diyan!" sambit ng mga kasama sa pulong.
"Teka muna," sabad ni Erning. "Dapat munang maging malinaw sa atin kung ano ang layunin ng samahan. Dapat natin itong pag-usapan at isulat para nagkakaisa tayo ng sinasabi at pinaninindigan."
Ani Estong, "Tama si Erning. Kaya tayo narito ay dapat maging malinaw sa ating lahat ang ating layunin at magkaroon tayo ng mga opisyales na siyang mangangasiwa sa samahan at direktang makikipag-usap sa mga kinauukulan. Ngunit bago iyon, may sinasabi si kasamang Boyet hinggil sa ating mga karapatan sa paninirahan. Mungkahi ko, tutal nandito naman siya, ay talakayin muna ni Boyet ang ating mga karapatan sa paninirahan."
"O, paano Boyet, handa ka na ba?" tanong ng lider na si Mang Pedro
"Handa na po, ayusin lang po natin ang pisara upang ako'y makapagsulat," ani Boyet.
"O, siya, simulan na natin. Mga kaibigan, magsitahimik po lamang at pakinggan natin si Boyet sa pagtalakay niya ng ating karapatan sa paninirahan."
"Magandang umaga sa inyong lahat," bati ni Boyet sa mga nangaroon. "Bawat isa sa atin ay ipinanganak ng may dangal at pantay-pantay. At ang tatlo sa pangunahin nating karapatan bilang tao ay ang karapatan sa paninirahan, pananamit at pagkain. Kahit sa panahong sinauna, ang mga karapatang ito ay alam ng ating mga ninuno. Tanggalin mo sa atin ang isa man sa mga ito, at para ka nang basura at hindi itinuturing na tao. Dahil sa pagkilalang ito mula pa noong unang panahon hanggang ngayon, iniukit ang mga karapatang ito sa iba't ibang mga Pandaigdigang Kasunduan, tulad ng Universal Declaration of Human Rights (UDHR) at International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) na pawang pinangunahan ng mga bansang kasapi ng United Nations (UN). May mga katanungan po ba?"
Nagtaas ng kamay si Estong at nagtalumpati. "Napakahalaga para sa bawat tao o bawat pamilya na magkaroon ng sapat na paninirahan. Paninirahang hindi siya maiirita, kundi tahanang siya o sila'y masaya. Ngunit sa maralita, lalo na sa mga lugar ng iskwater, maraming demolisyon ang nagaganap; maraming maralita ang nawawalan ng tahanan. Ngunit kasalanan ba ng mga maralita na tumira sila sa barung-barong, gayong dahil sa kahirapan ay yaon lamang ang kanilang kaya?"
Nagtaas din ng kamay si Ruben at nagsalita, "Alam nyo, mga kasama, marami sa maralitang dinemolis at dinala sa relokasyon ang hindi naman talaga nabibigyan ng sapat na pabahay, ayon sa negosasyon sa kanila bago sila idemolis, bagamat marami talaga sa kanila ang sapilitang tinanggalan ng bahay, tulad ng nangyayari sa atin. Bahala na ang maralita sa erya ng relokasyon pagdating sa pabahay. Ang matindi pa ay ang pagiging negosyo ng pabahay, imbes na serbisyo. Aba, aba, kawawa naman tayo niyan. Patunay dito ang tinatawag na escalating scheme of payment na kasunduan para sa pabahay, na hindi naman kaya ng mga maralita. Ngunit ano ba ang batayan natin para masabi nating sapat na ang pabahay?
Nagpatuloy si Boyet sa pagsagot sa ibinatong tanong. "May pito pong sangkap para sa sapat na pabahay. May batayan para sa maayos at sapat na pabahay na binabanggit sa dokumento mismo ng UN Committee on ESCR. Ito'y nakasaad mismo sa General Comment No. 4 (1991) at General Comment No. 7 (1997) ng nasabing komite. Tinalakay din ito sa Fact Sheet 21 na may pamagat na "The Human Right to Adequate Housing" bilang bahagi ng World Campaign for Human Rights. Sige, mga kasama, isusulat ko muna ito isa-isa sa pisara."
"Unahin muna natin ang General Comment number 4 na tumatalakay sa pitong sangkap upang tiyakin ang karapatan sa sapat na pabahay. Una, ang ligal na seguridad sa paninirahan o legal security of tenure. Isa itong legal na anyo ng proteksyon na magtitiyak sa paninirahan ng mamamayan sa kanilang tahanan at komunidad; ikalawa, may makukunang serbisyo, materyales at imprastraktura (availability of services, materials and infrastructure). Ibig sabihin, madaling maabot ang likas-yaman, ligtas na inuming tubig, gas sa pagluluto, kuryente, sanitasyon at labahan, tinggalan ng pagkain, tapunan ng dumi at mga serbisyong agarang kailangan. Ikatlo po ay ang abot-kayang paninirahan (affordable housing). Hindi dapat magamit sa gastusin sa pagpapagawa at pagpapayos ng bahay ang salaping nakalaan na para sa pagkain, edukasyon at pananamit. Ikaapat, ang bahay ay dapat matitirahan (habitable housing). Sa madaling salita, ang bahay ay may sapat na espasyo, maluwag para sa titira, may bentilasyon, at yari sa matitibay na materyales na magtitiyak na ang mga titira sa bahay na iyon ay madedepensahan laban sa lamig, init, hamog, ulan, hangin, o anumang banta sa kalusugan, mapanganib na istruktura at sakit. Ikalima, kayang puntahang pabahay (accessible housing), madaling puntahan ang lugar at unahin sa mga proyektong pabahay ang mga biktima ng kalamidad, mga may kapansanan, at iba pa. Ikaanim, lokasyon. Ang pabahay ay dapat malapit sa lugar ng trabaho at mga serbisyong panlipunan tulad ng eskwelahan, palengke, ospital, libangan, libingan, at iba pa. At ikapito, sapat na pangkulturang pabahay (culturally adequate housing), ang disenyo ng pabahay ay dapat na may paggalang sa identidad o kultura ng mga naninirahan, halimbawa'y tribung lumad, muslim o kristyano."
"Aba'y maganda pala't nalaman natin ang mga iyan, mga kasama," ayon kay Erning. "Pero usapin na iyan kung nakamit na natin ang pabahay, kung may ibibigay sa atin. Ngunit sa ngayon, naghahanda tayo sa isang labanan kung saan maaaring dahasin tayo at idemolis ang ating mga tirahan. Hindi tayo papayag na basta na lamang mademolis. Di ba, mga kasama?"
"Tama si Erning," sabi naman ng may di gaanong katangkarang si Berong. "Alam man natin ang ating mga karapatan, ngunit dapat alamin din natin kung paano ba natin dedepensahan ang ating tahanang nais agawin sa atin. Hindi tayo basta dapat mapaalis sa lugar na ito at itapon na lamang na parang daga kung saan mang lupalop nila gusto. Hindi tayo dapat basta pumayag na lang sa anumang gusto nila."
Nagpatuloy si Boyet. "May isinasaad din sa dokumento hinggil naman sa pwersahang pagpaaalis sa inyo. Ayon sa Seksyon 10 ng General Comment No. 7, hingil sa forced eviction: "Ang mga kababaihan, kabataan, matatanda, lumad, at iba pang indibidwal o grupo ay nagdurusa sa mga gawaing pwersahang ebiksyon. Pangunahing tinatamaan ang kababaihan sa lahat ng grupo at nakakaranas sila ng iba't ibang uri ng diskriminasyon, at sila'y bulnerable sa karahasan at abusong sekswal kung sila'y nawawalan ng tahanan."
(DI PA TAPOS, ITUTULOY...)
